Postępowanie w razie wypadku zaprzęgu.

   Bezmyślne zachowanie powożącego i niedostatecznie wyszkolony koń to czynniki zwiększające prawdopodobieństwo wypadku. Doświadczonym i ostrożnym powożącym niestety także może zdarzyć się wypadek, spowodowany przez innego uczestnika ruchu drogowego, nagłą awarię pojazdu lub niefortunny ruch konia- bowiem jak mówi przysłowie " koń ma cztery nogi a też się potyka ". Ta stara rycina doskonale ilustruje takie zdarzenie.

  Powodów takich kryzysowych sytuacji może być wiele. Gdy przydarzy się coś podobnego, zazwyczaj bieg wydarzeń toczy się bardzo szybko, powożący zatem powinien wiedzieć jak zapanować nad sytuacją aby szkody były jak najmniejsze. Przede wszystkim powożący powinien zachować spokój.Świadomie ocenić sytuację.Pomyśleć co może zrobić? Co może jeszcze pójść źle i jak temu zapobiec? Musi działać szybko aby nie pogorszyć sytuacji. Oprócz opieki nad koniem czy końmi musi także mieć na uwadze bezpieczeństwo ludzi uwikłanych w daną sytuację. Niezastąpiony jest kompetentny pomocnik ,który przytrzyma i uspokoi konia. W przypadku gdy przewróci się koń i wystąpiły czynniki uniemożliwiające mu bezpieczne podniesienie się, należy szybko podjąć działania,które zapobiegną szarpaniu się i poranieniu zwierzęcia. W tym celu osoba silniejsza- pomocnik lub powożący musi przytrzymać głowę konia i uklęknąć- przysiąść na jego szyi, aby nie wstawał do momentu wyprzęgnięcia. W tym czasie druga osoba musi szybko ale bardzo ostrożnie uwolnić konia od pojazdu. Należy najpierw odpiąć pasy pociągowe, następnie rozpiąć podbrzusze kandekla i dostępną klamrę dyszlową oraz dostępną klamrę natylnika. W zaprzęgu parokonnym jest trudniej bezpiecznie wyprzęgnąć leżącego konia i może to wymagać pomocy trzeciej osoby. Leżącemu koniowi parowemu trzeba najpierw poluzować naszelnik, następnie odpiąć pasy pociągowe i odpiąć naszelnik. Jeśli pasy pociągowe lub inne części uprzęży są zbyt napięte lub niedostępne, co uniemożliwia bezpieczne uwolnienie konia, należy odciąć je nożem. Najważniejsza jest pomoc zwierzęciu a zniszczone części uprzęży można wymienić na nowe.
  Postronnym ludziom ,którzy chcą pomagać i doradzać przy koniu trzeba stanowczo kazać się odsunąć ponieważ niepotrzebnie straszą oni konia, co pogarsza sytuację. Należy zachować spokój, nie panikować i nie krzyczeć. Ludziom chętnym do pomocy mówi się jaką ewentualnie pomoc chce się otrzymać (wezwanie policji, pogotowia...) Gdy sytuacja jest opanowana i ludziom uczestniczącym w zdarzeniu nic nie zagraża trzeba zająć się koniem.
  Koń ,który nie może wstać lub ma poważne obrażenia wymaga wezwania weterynarza. Jeśli koń wstał sam trzeba go uspokoić, dokładnie obejrzeć całe jego ciało i przeprowadzić w celu sprawdzenia czy nie kuleje. Koń z kontuzją musi wrócić do domu w przyczepie. Jeśli upadek miał miejsce na elastycznym podłożu i koń nie ucierpiał fizycznie, zachowuje spokój a pojazd nie został uszkodzony można spróbować znów zaprzęgnąć go do bryczki i wrócić do domu. Konia z niewielkimi obrażeniami lub mocno zestresowanego można odprowadzić w ręku do domu lub najbliższej znajomej stajni.
 Wyjeżdżając bryczką poza własną zagrodę trzeba zawsze mieć przy sobie telefon, ostry nóż oraz warto mieć kawałek linki, środek odkażający i bandaż.
  Poruszając się po drogach publicznych najlepiej  unikać tych o natężonym ruchu. Pojazd konny jest uznawany za pojazd wolnobieżny czyli "zawalidroga" utrudniający ruch innych pojazdów. Oczywistym jest ,że wielu uczestników ruchu drogowego się tak bardzo śpieszy, że ich działania wyprzedzają ich myśli a bywają i tacy niezdolni do racjonalnego myślenia, więc lepiej usuwać się takim z drogi, bo w razie jakiejś kolizji czy wypadku, wina zwalana jest na "zawalidrogę i głupie zwierzę". Niestety w kraju nad Wisłą często spotyka się kierowców ,których kultura uczestnictwa w ruchu drogowym oraz wyobraźnia umiejscowione są w bardzo ciemnym zakątku pewnej tylnej części ciała. Na gminnych drogach o lepszej nawierzchni ,nie pilnowanych przez drogówkę trzeba również uważać, niestety tam też lubią się rozpędzać młodzieńcy na wyścigowych motocyklach. U tych zaś osobników mózg pełni jedynie rolę balastu.....

Wyjazdy bryczką i poruszanie się pojazdem konnym po drogach publicznych.

   Aby jeździć bryczką na przejażdżki po polach, leśnych duktach czy po drogach publicznych wymagany jest koń spokojny, dobrze ułożony, obeznany z ruchem ulicznym i obcym otoczeniem, bo koń spokojny na własnym podwórku może zachowywać się zupełnie inaczej w nieznanym otoczeniu.Musi być ubrany w mocną zadbaną i dobrze dopasowaną uprząż. Koń aby był posłuszny musi czuć się komfortowo a jeśli nie jest posłuszny -nie jest też bezpieczny.  Pojazd musi mieć odpowiednią, bezpieczną konstrukcję, być właściwie dopasowany do konia i w pełni sprawny technicznie Równie ważny jest powożący posiadający odpowiednio wysokie umiejętności. George Fleming w książce wydanej w 1886r. pod tytułem " The Practical Horse Keeper ", napisał: " Powożący powinien mieć następujące cechy: zwinne ręce, bystre oczy, zimną głowę (opanowanie), odwagę, cierpliwość i dobrą znajomość natury konia, co jest warunkiem niezbędnym do kierowania i opanowania niepokornych koni." Jeśli w dziewiętnastym stuleciu, gdzie kolej parowa i pojazdy konne były głównym środkiem transportu, powożący musiał posiadać takie szczególne cechy, to na dzisiejszych drogach, pełnych szybko jadących samochodów, ryczących ciężarówek, wyskakujących znienacka kładów i szaleńców na szybkich motocyklach... dzisiejszy powożący musi być doprawdy wyjątkowo wprawny i uważny aby jego zaprzęg bezpiecznie poruszał się po drogach. Powożący powinien równie uważnie pilnować koni jadąc trasą, którą konie dobrze znają ponieważ często koń zapamiętując inną drogę do domu lub znanego mu miejsca może nagle sam skręcić w tę drogę - jest to bardzo niebezpieczne zachowanie konia i spowodować może kolizję z innym pojazdem wyprzedzającym lub jadącym z naprzeciwka.
  W Polsce według ustawy " Prawo o ruchu drogowym " Art.87. p.3 , stan prawny ustawy z 19 stycznia 2013r., nie wymaga się uprawnienia do kierowania pojazdem zaprzęgowym od osoby, która ukończyła 18 lat. Osoba, która nie ma 18 lat ale ukończyła już 17 lat może kierować pojazdem zaprzęgowym jeśli posiada prawo jazdy, kartę rowerową lub motorowerową.
  Powożący musi przestrzegać przepisów ruchu drogowego i dostosowywać się do znaków drogowych oraz odpowiednio wcześnie informować innych uczestników ruchu o zamierzonym manewrze za pomocą sygnałów dawanych ręką i batem. Nie wolno powozić po spożyciu alkoholu- w tej kwestii powożącego obowiązuje takie samo prawo jak kierowców samochodów.

1.zmiana kierunku w lewo 2.zmiana kierunku w prawo 3.zatrzymanie 4. jazda na wprost

  Pojazd konny poruszający się po drogach publicznych musi być zaopatrzony w dwa czerwone szkła odblaskowe umieszczone z tyłu pojazdu, po lewej i prawej stronie w widocznym miejscu oraz dwa bezbarwne szkła odblaskowe umieszczone z przodu pojazdu. Można także umieścić na tylnej części pojazdu trójkąt ostrzegawczy. W warunkach niedostatecznej widoczności w ciągu dnia i w czasie jazdy po zmroku pojazd musi być oświetlony latarniami świecowymi lub bateryjnymi.
  Sanie poruszające się po drogach publicznych, oprócz odblasków, według przepisów muszą być zaopatrzone w dzwonki ostrzegające- tak zwane janczary przypinane koniom do uprzęży.
  Pojazd konny, jako wolno poruszający się, według przepisów powinien jechać jak najbliżej pobocza a na drodze wielopasmowej najwolniejszym prawym pasem, zmieniając pas tylko wówczas jeśli wymagają tego znaki dotyczące podjęcia danego kierunku na najbliższym skrzyżowaniu. Na drodze nie może jechać więcej niż 5 pojazdów zaprzęgowych jeden za drugim, a odległość między nimi powinna wynosić co najmniej 3 metry. Między grupami pojazdów zaprzęgowych powinien być odstęp co najmniej 200 metrów.
  Zasady dotyczące ciężaru jaki może ciągnąć koń są następujące:
  -Na drogach utwardzonych w płaskim terenie jeden koń może ciągnąć ładunek nie przekraczający trzykrotnej jego wagi.
  -Na drogach nie utwardzonych w płaskim terenie jeden koń może ciągnąć ładunek nie przekraczający dwukrotnej jego wagi.
  -W terenie pagórkowatym maksymalny ciężar jaki może ciągnąć jeden koń nie może przekraczać ciężaru jego własnej wagi.
  Każdy właściciel konia powinien znać jego przybliżoną wagę w kg, jest to potrzebne przy ustalaniu dawek leków, porcji paszy jak i właściwym określeniu sprawności użytkowej konia. Konia waży się na wadze pomostowej. Jeśli nie ma się możliwości zważenia konia określa się jego wagę w przybliżeniu biorąc pod uwagę jego wzrost, objętość klatki piersiowej oraz masywność i porównując ze średnią masą ciała koni tej samej rasy. Oprócz ciężaru ciała konia na wielkość siły uciągu ma wpływ jego kondycja i format ciała. Konie u których długość tułowia jest większa niż wysokość w kłębie mają większą siłę pociągową ,natomiast konie wysokonożne nadają się tylko do lekkich zaprzęgów.
  Jeżeli koń ciągnie pod górkę ciężar przekraczający jego własną wagę, powożący musi pilnować aby koń nie zatrzymał się w trakcie podjazdu ponieważ ponowne ruszenie z ciężarem pod górkę może spowodować poważną kontuzję konia.
   Po drogach zaprzęg może się poruszać tylko stępem i kłusem. Galop jest chodem zarezerwowanym wyłącznie do jazdy sportowej w terenie. Tempo należy dostosować do  kondycji konia, nawierzchni, ukształtowania terenu oraz temperatury powietrza -podczas upału należy oszczędzać siły konia. Jazdę zaczyna się rozgrzewką co najmniej 10 minut stępa. Na płaskim terenie przy dobrej kondycji konia regularnie zmienia się tempo -po 15 minutach kłusa przechodzi się do co najmniej 5 minut stępa. Z górki i pod górkę należy zawsze jechać stępa. Na koniec trasy koń powinien iść co najmniej 10 minut stępa aby miał czas ostygnąć i obniżyć tętno. Do dłuższej przejażdżki koń musi być odpowiednio wcześniej przygotowany kondycyjnie !
 Koń o dobrej kondycji może ciągnąć bryczkę w średnim tempie 9 - 13 kilometrów na godzinę. Krótszą podróż można przebyć w szybszym tempie. Podczas dłuższej podróży należy tempo odpowiednio zwolnić aby koń zachował odpowiedni zapas siły. Każdy powożący powinien znać możliwości swojego konia i potrafić świadomie ocenić oznaki jego zmęczenia. Podczas długiej trasy trzeba robić postoje aby umożliwić koniowi regenerację siły. Przed planowanym postojem koń powinien iść stępem 10 min. Wody można koniowi dać dopiero jak pot na szyi wyschnie -nie wcześniej niż 30 minut po zatrzymaniu! Gdy podróż trwa dłużej niż 4 godziny, koń powinien na postoju dostać małą porcję paszy, zawsze w kolejności po napojeniu! (pasza treściwa- obrok popita wodą pęcznieje w żołądku i może spowodować śmierć konia). Koń jest zwierzęciem o stosunkowo małym żołądku przystosowanym do pobierania pokarmu kilka razy na dobę. Praca i ruch z pustym żołądkiem powoduje rozlewanie się kwasów żołądkowych i prowadzi do bolesnych owrzodzeń. Praca z całkowicie wypełnionym żołądkiem także stwarza zagrożenie zdrowia konia. Przyjmuje się że koń może być zaprzęgany po około półtorej godziny od zjedzenia normalnego posiłku z paszy objętościowej.
   Wybierając się na przejażdżkę należy sprawdzić prognozę pogody aby nagła jej zmiana nie zaskoczyła zaprzęgu w trasie. Zaprzęgiem warto zawsze jeździć w towarzystwie, a druga osoba obeznana z końmi jest zawsze bardzo pomocna, bo może wyniknąć wiele sytuacji ,w których bez pomocy tak zwanego luzaka, powożący nie jest w stanie poradzić sobie sam. Pomoc luzaka jest niezbędna w razie jakiegoś nieszczęśliwego zdarzenia ale także w sytuacjach prozaicznych- kiedy się odepnie lub urwie część uprzęży lub pojazdu albo zaprzęg znajduje się na skrzyżowaniu gdzie budynki ograniczają widoczność, siedzącemu przecież za koniem powożącemu. Luzak może zawsze wysiąść, wyjść przed konia i sprawdzić możliwość bezpiecznego przejazdu przez skrzyżowanie. Aby zachować bezpieczeństwo trzeba przestrzegać zasady - powożący wsiada do pojazdu pierwszy, następnie pasażerowie i wysiada ostatni! Powożący nie opuszcza pojazdu dopóki luzak nie przytrzyma konia za pysk i powożący nie zaciągnie hamulca.
  W bryczce warto wozić skrzynkę zaopatrzoną w przedmioty, które przydadzą się w razie jakiejś awarii np. kawałek linki, kantar, uwiąz, zapasowy lejc, karabińczyk strażacki, klucz francuski, nawet apteczkę  czy narzędzia do konia podkutego ,który na dłuższej trasie może mieć problem z oderwaną podkową. Przy sobie warto mieć ostry nóż i telefon komórkowy.
 

Pielęgnacja i konserwacja pojazdu konnego.

  Zadbany i utrzymany w czystości pojazd dodaje urody całemu zaprzęgowi. Czyszcząc regularnie wszystkie elementy pojazdu można w porę wykryć miejsca uszkodzone, w których naprawa jest konieczna dla bezpiecznego użytkowania.
  Żwir, błoto i piasek należy usuwać wodą. Elementy skórzane czyści się wilgotną gąbką z mydłem do czyszczenia siodeł, a po wysuszeniu zabezpiecza woskiem do skór, który zapobiega pękaniu. Tapicerkę z tkaniny najlepiej odkurzać odkurzaczem i gąbką z łagodnym płynem do mycia. Politurę poleruje się miękką szmatką ,tak aby nie pozostawić rys na powierzchni.
  W pojazdach tradycyjnych, w miarę potrzeby, należy uzupełniać smar w piastach. Aby to zrobić należy ściągnąć dekielek w kole na zewnętrznej stronie piasty. Należy także kontrolować smarowanie na mechanizmie sworzniowym, odpowiedzialnym za skręt przedniej osi -tak zwanym piątym kole.Zużycie klocka hamulcowego także powinno podlegać ocenie.
  W pojazdach sportowych, nowoczesnych gdzie koła są na łożyskach, nie ma potrzeby dodatkowego smarowania. W hamulcach hydraulicznych kontrolować trzeba poziom płynu hamulcowego i stan przewodów.
  Ważny jest także przegląd kół. Oprócz stanu zużycia ogumienia sprawdza się też czy wszystkie koła kręcą się swobodnie. Aby to zrobić trzeba odpowiednio unieść pojazd i sprawdzać ruchomość każdego koła z osobna zakręcając nim mocno.
  Elementy podwozia stalowe jak i drewniane powinny być regularnie sprawdzane. Ważne jest aby wcześnie wykryć rysy lub pęknięcia ,bo osłabione elementy mogą nagle złamać się podczas jazdy. Resory pęknięte nie nadają się do użytkowania. Sprawdza się także stan śrub i ich prawidłowe dokręcenie.
 Pojazd konny powinien być przechowywany w pomieszczeniu zadaszonym, zamkniętym. W miejscu przechowywania musi być suchy klimat aby pojazd nie był narażony na korozję lub butwienie drewnianych części. Należy zabezpieczyć nadwozie przeciwko zagnieżdżeniu się owadów żywiących się drewnem a także moli niszczących tkaniny i pakuły. Również gryzonie mogą wyrządzać szkody w nadwoziu. Koła nie powinny stać bezpośrednio na gruncie tylko na posadzce. Jeśli bryczka posiada koła pompowane i przechowuje się ją nie użytkując przez kilka miesięcy, trzeba co jakiś czas przekręcać koła aby opona nie parciała w miejscu stykającym się z podłożem.

Wybór i zakup odpowiedniego pojazdu.

  Wybór odpowiedniego pojazdu uzależniony jest głównie od tego, do jakich celów ma służyć. Różne typy pojazdów charakteryzują się odmienną budową, która czyni je bardziej przydatnymi do konkretnego rodzaju użytkowania.  Zatem inne właściwości są wymagane dla pojazdu służącego do rekreacyjnych przejażdżek, inne dla pojazdu do transportu osób lub towarów, jeszcze inne dla bryczki do celów rywalizacji sportowej.
  Zakup pojazdu, który ma spełniać oczekiwania musi być dokładnie przemyślany. Należy przede wszystkim upewnić się czy jest on solidny, bezpieczny, stabilny, odpowiednio łatwy w manewrowaniu i dopasowany do konia, który ma być użytkowany w tym pojeździe. Pojazdem dwukołowym łatwiej jest wykonywać wszelkie manewry dlatego najlepiej nadaje się on dla osoby zaczynającej naukę powożenia.
  Konstrukcja nadwozia musi być właściwie wyważona i powinna zapewniać przestrzeń odpowiednią dla swobody ruchów powożącego i pasażerów. Powożący powinien siedzieć na tyle wysoko aby jego głowa znajdowała się wyżej niż zad konia ,co zapewni widoczność niezbędną do kierowania zaprzęgiem.
 Koła szprychowe, metalowe czy też drewniane muszą mieć na zewnętrznych obręczach tzw. obwody z twardej gumy, dzięki którym obręcze nie hałasują na drodze i nie zużywają się. Obwody gumowe zużywają się po około roku regularnej jazdy.
 Koła szprychowe z pompowanymi oponami starczają na dłużej, jednak przy zużytym bieżniku łatwo mogą ulec przebiciu.
 Koła samochodowe są nieodpowiednie dla bryczek konnych. Stawiają duży opór i bardzo psują wygląd zaprzęgu.
Koń powinien być dopasowany do bryczki odpowiednio pod względem wzrostu, długości tułowia i siły uciągu. Orczyk w bryczce powinien znajdować się na wysokości uniemożliwiającej koniowi przełożenie nogi przez pasy pociągowe. Zatem orczyk powinien być zawieszony na poziomie jednej dłoni powyżej stawu skokowego konia ale nie wyżej niż na 3/4 wysokości konia w kłębie. Dyszel lub dyszelki powinny być zamocowane mniej więcej na tej samej wysokości co orczyk lub nieco wyżej. Dyszel na parę koni powinien być odpowiednio długi. Uwzględniając długość tułowia koni i zapas miejsca na długi krok między zadnimi nogami a orczykiem, dyszel powinien kończyć się równo z pyskami koni na wysokości dłoni powyżej stawu łokciowego. Dyszelki na jednego konia także powinny być odpowiednio długie dla zapewnienia swobodnego kroku. Dyszelki proste powinny kończyć się w okolicy barku konia, zaś dyszelki profilowane lub z kabłąkami powinny sięgać kabłąkiem do kandekla. Szerokość między dyszelkami powinna zapewniać tyle przestrzeni aby w ruchu nie dotykały one boków konia, natomiast w miejscu gdzie kabłąki nachylają się do kandekla powinno być po obu stronach kilka centymetrów luzu między kandeklem a kabłąkiem. O doborze masy pojazdu do siły uciągu konia dowiesz się z rozdziału Wyjazdy bryczką i poruszanie się po drogach publicznych.
    Kupując pojazd od znanego producenta ma się pewność co do sprawności technicznej pojazdu objętego gwarancją i serwisem w razie uszkodzenia. Kupując pojazd z drugiej ręki należy zwrócić szczególną uwagę na jego sprawność techniczną, sprawdzając dokładnie stan każdego elementu. Decydując się na pojazd po okazyjnej cenie lub wymagający renowacji należy pamiętać ,że doprowadzenie go do stanu zapewniającego odpowiednią sprawność i bezpieczeństwo wymaga fachowej wiedzy oraz wymiany niektórych części, co niesie za sobą dodatkowe koszty. Trzeba mieć na uwadze to, że w pojeździe konnym pasażerowie nie są przypinani pasami, nie obowiązuje ich przymus zakładania kasku i nie istnieją żadne przepisy dotyczące przeglądu technicznego pojazdu konnego. To oczywiście ułatwia życie właścicielom pojazdów konnych ale jednocześnie nakłada na nich odpowiedzialność za sprawność techniczną pojazdu, a co się z tym wiąże, bezpieczeństwo pasażerów, konia i otoczenia.
  Wybierając pojazd u producenta należy się upewnić co do jakości produktów, ilości lat utrzymywania się na rynku i pozycji zajmowanej wśród producentów bryczek. Praktycznie każdy może założyć firmę produkującą pojazdy konne ponieważ nie istnieją żadne specjalne przepisy i wymogi co do odpowiednich kompetencji, dlatego trzeba uważać aby za cenę odpowiednią dla nowego pojazdu nie kupić bubla bez możliwości zwrotu.

Dwukółka dla konia lub kuca.

    Metalowy pojazd dwukołowy nazywany jest dwukółką treningową (ang. Exercise Cart). W Polsce spotkać się można z nazwą " dokart ", jednak jest to potoczne określenie, które powstało raczej od angielskiej nazwy Dog Cart (dwu- lub czterokołowy pojazd ze skrzynią do przewożenia psów lub innych zwierząt ) i ma ono niewiele wspólnego z metalową dwukółką.
  Popularna dwukółka metalowa, w odpowiednim rozmiarze ,jest świetnym pojazdem do powożenia kucem jak i koniem. Świetnie nadaje się też dla osoby, która zaczyna swoją przygodę z powożeniem. Dwukółka o odpowiedniej masie jest także dobrym pojazdem do przyuczania koni do pracy w zaprzęgu.
  Cena zakupu takiej bryczki jest znacznie niższa od cen innych modeli bryczek. Praktycznie osoba znająca parametry techniczne, posiadająca spawarkę i odpowiednią ilość sprytu jest w stanie skonstruować taki pojazd.  Niestety w ogłoszeniach sprzedaży dwukółek można spotkać wiele bubli, w których środek ciężkości jest źle umiejscowiony lub posiadają inne wady konstrukcyjne i wykonane są z nieodpowiednich materiałów. Przed zakupem dwukółki lub zanim zacznie się samodzielną pracę nad taką konstrukcją, należy się dokładnie zapoznać ze szczegółami prawidłowej konstrukcji takiego pojazdu. Trzeba również pamiętać, że aby właściwie skonstruowana dwukółka utrzymywała właściwą równowagę musi być ona odpowiednio dobrana do wzrostu konia, który będzie do niej zaprzęgany.
  Podstawowym warunkiem prawidłowego zrównoważenia dwukółki jest umiejscowienie środka ciężkości dokładnie nad osią kół. Szczegółowo opisuję to w rozdziale  Pojazd dwukołowy. Wyjątkiem od tej zasady jest konstrukcja Sulky ( bardzo lekki pojazd, używany do wyścigów kłusaków ). W sulce wyścigowej siedzenie powożącego jest przesunięte do tyłu, za oś kół, co jest równoważone przez wyprostowane w przód i uniesione nogi powożącego.

Konstrukcja prawidłowa. Odpowiednio umiejscowiony środek ciężkości. Kuc odpowiednio dobrany wzrostem.

Zła konstrukcja pojazdu A.środek ciężkości przesunięty do tyłu powoduje napór dyszli w górę.

 B.środek ciężkości przesunięty w przód powoduje napór dyszli w dół.

Pojazd prawidłowej konstrukcji ale źle dobrany kuc C.za wysoki D.za niski.

Zła konstrukcja dyszli, stwarzająca możliwość przełożenia nogi przez konia.

  Spotykana często konstrukcja o sztywnym zawieszeniu i sprężynami pod siedzeniem nie jest godna uwagi. Konstrukcję taką można stosować dla małych kucyków ale nie nadaje się ona na przejażdżki po zróżnicowanym terenie. Sprężyny pod siedzeniem nie zapewniają odpowiedniej amortyzacji a raczej powodują wybijanie pasażera w górę na każdym wyboju w drodze.
  Dobra profesjonalna dwukółka powinna być stabilna, mieć odpowiednią dla zapewnienia bezpieczeństwa masę i musi być wykonana z odpowiednich ,solidnych materiałów.
 Koła. Mocne są koła ze stalowymi szprychami ale równie dobre są koła od motoroweru lub motocykla. Nie nadają się koła od roweru ,bo są zbyt słabe, ani koła samochodowe, które stawiają zbyt duży opór.
 Amortyzacja. W takiej lekkiej konstrukcji najlepiej sprawują się amortyzatory motocyklowe. Dobrze jeśli posiadają regulację sprężyn, co przydaje się gdy jedna z dwu siedzących w pojeździe osób jest znacznie cięższa (można wtedy ustawić jeden amortyzator na twardszy i pojazd nie będzie przechylał się na jedną stronę). Przy zastosowaniu takiej amortyzacji koła utrzymywane i zabezpieczone są przez wahacze z obijakami. Koła zaś nie są połączone za pomocą osi, gdyż zastosowanie wahaczy czyni je niezależnymi od siebie i dzięki temu pojazd dobrze radzi sobie w nierównym terenie.
 Nadwozie. W prawidłowej konstrukcji nadwozia środek siedzenia (patrząc z boku) jest położony nad środkiem kół. Takie umiejscowienie pasażera zapewnia równowagę pojazdu i nie wywiera nacisku na konia. Oparcie powinno być nieznacznie odchylone do tyłu aby na wybojach nie uderzało pasażera po plecach. Ławka siedzenia powinna być umieszczona na takiej wysokości aby osoby na nim siedzące nie musiały podkurczać nóg, tylko trzymały je zgięte w kolanach pod kątem prostym lub lekko rozwartym. Wysokość siedzenia i podnóżka musi być także dostosowana do wielkości konia, ponieważ głowa powożącego musi znajdować się wyżej niż znajduje się zad konia aby woźnica miał zapewnioną odpowiednią do kierowania zaprzęgiem widoczność.
 Dyszle. Położenie dyszli powinno zachowywać poziom względem podłoża. Końce dyszli powinny być wyprofilowane do góry i skierowane lekko do środka, z zakończeniem odgiętym na zewnątrz. Takie wyprofilowanie zapobiega wbijaniu się dyszla w konia podczas wykonywania zwrotu, zakrętu. Bardzo przydaje się mechanizm regulacji dyszli. Są to proste zaciski śrubowe, dospawane od dołu na końcach naciętych wzdłuż rurach dyszlowych. W rury dyszlowe wkłada się profilowane końcówki, wykonane z rurki bezszwowej o odpowiednio mniejszym przekroju i zaciska śrubunkiem. Taki patent umożliwia regulację długości dyszli a także szerokości przez nachylenie kabłąków odpowiednio do korpusu konia.
 Dyszle muszą być zaopatrzone w przyspawane uchwyty do zapinania niezbędnych w dwukółce elementów uprzęży -kandekla i natylnika.
 Orczyk musi być zawsze ruchomy co zapewnia swobodę ruchów konia. Orczyk możne być zamontowany na sworzniu lub podwieszony.

Dwukółka dla małego konia (130 -145cm wys.). Projekt i wykonanie Antoni Greiner

Zawieszenie niezależne na amortyzatorach, koła utrzymywane na wahaczach.

Dwukółka Greiner na trasie przejażdżki.

Pojazd dwukołowy

  Dwukołowy pojazd konny posiada jedną oś, na której umocowane jest nadwozie, najczęściej zawieszone na resorach eliptycznych lub półresorach. Typowy pojazd dwukołowy posiada dwa dyszle. Do dwukółki zaprzęga się jednego konia albo więcej -jeden za drugim (tandem, random, szydło). Wyjątkowe typy pojazdów dwukołowych tj. Curricle (karykiel) oraz Sjees zaprzęga się w parę koni obok siebie, wymaga to jednak specjalnego dyszla i dostosowanych do niego uprzęży.
  Powożenie pojazdem dwukołowym jest łatwiejsze i bezpieczniejsze niż czterokołowym ,ponieważ jest to pojazd stabilny i małe jest prawdopodobieństwo wywrócenia go. Zakręty są łatwe do wykonywania gdyż można nim zawracać w miejscu. Opór stawiany przez dwa koła jest mniejszy a wszelkie manewry są łatwiejsze do wykonania dla konia jak i dla powożącego.
  Aby koń wraz z powożącym i pasażerami czuli się komfortowo w jednoosiowym pojeździe, niezbędne jest właściwe zrównoważenie pojazdu i dopasowanie konia pod względem wzrostu. Zatem konieczne jest właściwe umiejscowienie środka ciężkości pojazdu względem osi.  Idealne położenie środka ciężkości znajduje się dokładnie nad osią kół. Takie zrównoważenie pojazdu nie powoduje nacisku na uprząż w dół, czy w górę i pozwala na tak zwane samoniesienie  się pojazdu. Gdy środek ciężkości przesunięty jest do przodu (przed oś), czubki dyszli opadają ku dołowi ,powoduje to obciążenie grzbietu konia. Jeśli zaś środek ciężkości przesunięty jest w tył, za oś pojazdu, dyszle ciągną w górę konia za podbrzusznik co jest bardzo dla niego niewygodne. Elementy uprzęży z powodu niewłaściwego zrównoważenia ulegają osłabieniu i mogą ulec uszkodzeniu ,a nawet pęknąć nagle. W idealnie zrównoważonym pojeździe siedzenie dla powożącego i pasażera znajduje się dokładnie nad osią pojazdu ,a koń  jest dopasowany wzrostem tak ,że dopięte do uprzęży dyszle zachowują poziome ustawienie.
   Większość pojazdów jednoosiowych posiada stały środek ciężkości np. Sulky, Gig, Cabriolet, Cab. W pojazdach ,w których ładunek może zaburzać równowagę lub gdy koń jest zbyt niski ,czy za wysoki względem pojazdu, wykorzystuje się trzy zastosowania poprawiające zrównoważenie pojazdu :
      - Dźwignia równowagi (Lever Balance). Opracowana w 1883r. ,stosowana w pojazdach z wysokim zawieszeniem typu Dog Cart (pojazd ze skrzynią do przewożenia psów lub innych zwierząt). Jest to mechanizm pozwalający na przesuwanie nadwozia do przodu i w tył w celu dostosowania środka ciężkości.
    - Siedzenie z mechanizmem umożliwiającym przesuwanie ławki (siedzenia) do przodu lub w tył za pomocą pokrętła znajdującego się pod siedzeniem. Mechanizm opatentowany w 1860r. stosowany w pojazdach typu Rally Cart (pojazdy z siedzeniem dla czterech osób dos-a-dos).
    -Utrzymywanie odpowiedniego kąta pojazdu przez pozycjonowanie powożącego i pasażerów. Stosowane w pojazdach posiadających dwie ławki  umiejscowione bokiem do kierunku jazdy vis-a-vis lub dos-a-dos. Powożący wsiada pierwszy, a następnie pasażerowie siadają w taki sposób aby nadwozie było właściwie dociążone. Przykładem pojazdu wymagającego takiego sposobu równoważenia jest Governess Cart (Powozik dla kobiety z dziećmi- guwernantki).

Dog Cart

Rally Cart, produkcji Marek Doruch,  www.doruch.com.pl

                         

Governese Cart, produkcji BUGGY

                     

Sjees -tradycyjny pojazd holenderski.

Pojazd konny czterokołowy

  Istnieje wiele rodzajów pojazdów konnych czterokołowych. Niezależnie od ich przeznaczenia dzieli się je na dwa typy różniące się zasadniczo konstrukcją podwozia. Wyróżnia się konstrukcję podwozia sworzniową i rozworową.
   Podwozie sworzniowe stosowane jest do pojazdów resorowych, zarówno osobowych jak i towarowych. Przednią i tylną część podwozia łączy ze sobą dno nadwozia, a punkt skrętu stanowi stalowy sworzeń. Skręt ułatwiają dwie, nałożone na siebie, stalowe obręcze , z których spodnia przesuwa się po obwodzie wierzchniej obręczy. Mechanizm ten Anglicy nazwali 5th Wheel- piąte koło.

Mechanizm sworzniowy 1.sworzeń 2.resor 3.oś przednia.

   Podwozie rozworowe. Stosowane w pojazdach nieresorowych rolniczych, furmankach, także w bryczkach kolaskach, półkoszkach ale również w eleganckich pojazdach typu Kocz i Caleche, gdzie nadwozie zawieszone jest na pasach umocowanych do resorów ''C''.
 W konstrukcji rozworowej przednia i tylna część podwozia połączone są za pomocą rozwory, która jest zamocowana na sztywno w tylnej osi, a ruchomo na przedniej osi ,tam też leży punkt skrętu.

Konstrukcja rozworowa 1.rozwora 2.oś tylna 3.oś przednia 4.koło 5.piasta 6.dyszel 7.podwieszona orczyca z orczykami.

 Podwozie pojazdu czterokołowego ,oprócz mechanizmu skrętu, składa się z osi przedniej i osi tylnej ,na których zamocowane są piasty kół oraz umieszczonych na osiach czterech resorów eliptycznych, ewentualnie dwóch resorów na tylnej osi i jednym poprzecznym,eliptycznym resorze na przedniej osi.
 W przedniej części podwozia mocuje się dyszel dla pary koni lub dwa dyszelki na jednego konia. Za pomocą dyszla konie powodują skręt pojazdu. Pojazd jest ciągnięty przez konia za pomocą zamocowanego z przodu pojazdu orczyka. Para koni ciągnie pojazd za pomocą orczycy,zwanej także wagą, sztelwagą. Do orczycy podwieszone są dwa orczyki, do których doczepia się pasy pociągowe. Pojazd ,który ciągną cztery konie ''w lejc'' zaopatrzony jest w dodatkową orczycę zaczepioną z przodu dyszla. Pojazd ciągnięty w trzy konie ''w poręcz" musi posiadać orczycę ,na której jednym końcu podwieszony jest orczyk ,a na drugim końcu podwieszona jest mniejsza orczyca z dwoma orczykami.
  Nadwozie. Z przodu nadwozia znajduje się podnóżek i tak zwany kozioł, na którym siedzi,z prawej strony powożący. Po prawej stronie kozła znajduje się dźwignia ręcznego hamulca. Część drewniana nadwozia znajdująca się za kozłem zwana jest pudłem. Pudło może mieć dowolny wygląd, zależnie od tego do jakich celów służy pojazd.

1.kozioł 2.hamulec ręczny 3.tulejka na bat 4.pudło nadwozia 5. siedzenie dla pasażerów 6.błotnik 7.stopka 8.sworzeń 9.resor eliptyczny 10.piasta 11.0ś przednia 12.oś tylna 13.dyszel 14.orczyca 15.koło 16.składana buda 17.latarnia świecowa.

  Istnieje cała mnogość rodzajów pojazdów odkrytych lub z tak zwaną budą- dachem składanym lub sztywnym,oszklonym lub nie oszklonym. Także układ siedzeń dla pasażerów może być różny: przodem lub tyłem jak i bokiem do kierunku jazdy. Jeśli pasażerowie siedzą na przeciwko siebie mówi się z o siedzeniach "vis-a-vis", natomiast gdy pasażerowie siedzą zwróceni plecami do siebie nazywa się to siedzeniami "dos-a-dos" (z jęz.francuskiego).
 W różnych stylach zaprzęgów, oprócz uprzęży także konstrukcja pojazdów jest charakterystyczna dla każdego z nich. Najbardziej rozpowszechnione i popularne w Europie style zaprzęgów wywodzą się z Anglii i Węgier, krajów gdzie kultura powożenia była i do dziś jest kultywowana na wysokim poziomie.
  Pojazdy charakterystyczne dla stylu angielskiego mają przeważnie wysokie zawieszenie, które stabilne było na dobrych angielskich drogach oraz duże koła pozwalające na szybsze podróżowanie , stawiające  mniejszy opór i łatwiej przetaczające się przez kamienie. Orczyca połączona jest z pojazdem na sztywno co ma zapewniać precyzję w prowadzeniu pojazdu. Wysoko umieszczony kozioł (zawsze wyżej od siedzeń pasażerów) gwarantuje dobrą widoczność potrzebną do precyzyjnego kierowania zaprzęgiem w miejskiej zabudowie. Nadwozie malowane na ciemne kolory ( czarny, granat, butelkowa zieleń),pokrywane fornirem. Podwozie jest malowane na kolor jasny (żółty, czerwony) albo czarny, zdobione cienkimi żyłkami w jasnym kolorze. Pojazdy przeznaczone do podróżowania także po zmroku ,wyposażone w latarnie-lampy,nazywane były pojazdami "czarnymi". Pojazdy bez lamp to pojazdy "białe". Kolor uprzęży chomątowej oraz ubiór powożącego (zależny od tego czy powożący jest właścicielem pojazdu czy sługą) wymaga także odpowiedniego dostosowania do pojazdu. Najbardziej charakterystyczne pojazdy o konstrukcji typowej dla stylu angielskiego to: Phaeton (faeton), Break (brek).
  Pojazdy wywodzące się ze stylu węgierskiego używane były tam, gdzie jakość dróg była zła a odległości do pokonania duże. Rozpowszechnione były szeroko w środkowej Europie (dawny obszar monarchii austro-węgierskiej). Są to wozy i bryczki takie jak kolaska, półkoszka a także pojazdy sportowe i wyjazdowe. Kozioł w takich pojazdach znajduje się na tej samej wysokości co siedzenia pasażerów. Konstrukcja pojazdu lekka,zbudowana głównie z jesionowego drewna. Nadwozie drewniane często z elementami z plecionej wikliny. Części metalowe malowane na czarno a elementy drewniane zachowane w naturalnym kolorze drewna. Orczyca jest ruchoma albo luźno podwieszana tak aby jej końce poruszały się w pionie i w poziomie, pozwala to na większą swobodę ruchów koni. Konie zaprzęgane w uprzężach szorowych w parę lub w piątkę ( dwa przy dyszlu,trzy w poręcz na przedzie).
   Pojazdy ze względu na rodzaj użytkowania dzieli się na :
   - sportowe ( Break, Phaeton )
   - towarzyskie (Wagonette, Szaraban Break )
   - spacerowe  ( Kocz, Duc, Parkowiec )
   - reprezantacyjne ( Karety )
   - wyjazdowe (Landolet, Victoria, Mylord, Wolant )
   - podróżne ( Furgon, Omnibus, Dyliżans, Dormeza )
  Marathon jest pojazdem sportowym, skonstruowanym w drugiej połowie 20-go stulecia, przystosowanym do pokonywania w szybkim tempie terenowej trasy z przeszkodami stałymi.
Konstrukcja o niskim zawieszeniu jest w całości wykonana z metalu. Osie ustawione blisko siebie zapewniają mały promień skrętu. Przednie koła często większej średnicy niż tylne. Za kozłem znajduje się podest z uchwytami dla pomocnika- luzaka, który w pozycji stojącej wychyla się mocno do wewnątrz na ostrych zakrętach w celu poprawienia równowagi pojazdu. Maratonki wyposażone są zazwyczaj w nożne hamulce tarczowe na obu osiach oraz inne techniczne detale ułatwiające pokonywanie przeszkód tj. "hamulec na kranc" i spowalniacz skrętu dzięki którym bryczka może przejść, między elementami przeszkody, na wprost podczas gdy koń skręca już dyszlem.
   W większości pojazdów o konstrukcji sworzniowej pudło nadwozia ,w swojej budowie posiada podkrój, który umożliwia przedniemu kołu swobodnie przemieszczać się pod podwoziem podczas skrętu. Pojazdy proste w budowie , o kołach wysokich w stosunku do zawieszenia, nie posiadające podkroju w nadwoziu, wymagają szczególnej ostrożności podczas manewrowania ponieważ podczas wykonywania ostrych zakrętów koło zaczepiając o pudło może wywrócić pojazd albo złamać dyszel.

Spider Phaeton

Break

Omnibus

Victoria

                          Pojazdy produkcji Marek Doruch, Niemcza,

  www.doruch.com.pl 

Bryczka półkoszka

Caleche, Muzeum powozów Chateau -Voux -le- Vicomte, Francja.

Marathon